Phẫu Thuật Tiết Niệu

Đối với người bệnh bị sỏi thận, việc điều trị sạch sỏi đã là một thành công lớn. Tuy nhiên nhiều bệnh nhân vẫn chưa hiểu được tầm quan trọng của điều trị sớm và nhận biết đâu là phương pháp điều trị đạt hiệu quả cao, an toàn, ít tổn thương đến thận.

Sỏi thận được tạo thành bởi sự lắng đọng các tinh thể từ các chất vôi như Canxi, Magie gắn kết với các gốc Phosphat, Oxalat, Urat … Do đó sỏi trở nên khá chắc chắn, và khó có thể bị phá hủy. Nếu không được điều trị, sỏi có thể gây nhiều tổn thương cho thận.

Điều trị nội khoa: điều trị nội khoa sỏi thận bằng thuốc uống để làm tan sỏi chỉ có hiệu quả và được dùng cho một số ít loại sỏi như sỏi axit uric. Các loại sỏi còn lại hầu như không có chứng cứ cho thấy loại thuốc nào có thể làm tan sỏi.

Khi nào thì điều trị sỏi thận bằng phương pháp nội khoa ? Với sỏi thận < 5mm, bạn không cần phải điều trị gì cả. Điều cần làm là bạn nên uống nhiều nước, khoảng 2 lít nước mỗi ngày. Khi sỏi di chuyển từ thận xuống ống niệu quản, bạn có thể bị đau thắt vùng hông lưng, có thể kèm nôn ói và tiểu máu. Cơn đau thường kéo dài trong vài giờ và bác sĩ sẽ phải dùng thuốc để giúp bạn mau chóng giảm đau. Hầu hết sỏi niệu quản kích thước < 5mm đều có thể tự thoát ra ngoài với các biện pháp điều trị tống xuất sỏi. Sau khoảng từ 2 đến 4 tuần uống thuốc, 70% các trường hợp sỏi có thể ra ngoài qua đường tiểu.

Điều trị ngoại khoa: khi sỏi có triệu chứng và hoặc ảnh hưởng đến chức năng thận. Trong thực tế những sỏi lớn lên theo thời gian hoặc gây thận ứ nước cần phải điều trị. Có nhiều phương pháp điều trị ngoại khoa điều trị sỏi, tùy thuộc vào đặc tính của sỏi, cơ địa bệnh nhân và các biến chứng do sỏi gây ra. Các phương pháp điều trị này bao gồm: Tán sỏi ngoài cơ thể, Tán sỏi thận nội soi qua da, Mổ nội soi lấy sỏi, Tán sỏi nội soi bằng Laser, Mổ mở lấy sỏi ...

Bác sĩ sẽ dùng một máy phát xung chấn động từ bên ngoài da hướng vào vị trí của sỏi trong thận. Sóng xung động tập trung sẽ làm cho sỏi bị vỡ nhỏ và theo nước tiểu đi ra ngoài cơ thể. Phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể được dùng chủ yếu cho các sỏi thận có kích thước dưới 2cm hoặc sỏi nằm ở đoạn trên của niệu quản.

Ưu điểm của phương pháp này là không đau, không tổn thương thận, không cần nằm viện, tỷ lệ sạch sỏi lên tới >80%. Nhược điểm: phụ thuộc chất lượng của máy tán sỏi và tay nghề của Bác sĩ.

thực chất của phương pháp này là tán sỏi nội soi, dụng cụ nội soi kèm theo đầu phát tia Laser được đưa vào niệu quản thông qua đường tiểu, tiếp cận sỏi và sử dụng năng lượng Laser để phá hủy sỏi thành nhiều mảnh và gắp ra ngoài.

Ưu điểm của phương pháp này là không đau, ít tổn thương, xuất viện trong vòng 24 giờ, không có vết mổ, hiệu quả sạch sỏi cao > 90%. Nhược điểm: có thể gặp một vài biến chứng như nhiễm trùng đường tiểu, tiểu máu, đau hông lưng.

Bác sĩ chọc 1 kim từ ngoài da vào thận dưới hướng dẫn siêu âm hoặc Xquang. Theo đường chọc dò này, bác sĩ dùng một bộ dụng cụ để nong rộng ra tạo đường hầm vào thận và dùng một ống soi thận nhỏ quan sát, tán sỏi và lấy ra ngoài cơ thể. Phương pháp này thường được sử dụng cho những bệnh nhân có sỏi thận lớn, sỏi thận phức tạp.

Ưu điểm: tổn thương thận tối thiểu, đau vết mổ ít và tỉ lệ sạch sỏi cao. Nhược điểm: có thể gặp biến chứng nguy hiểm như: nhiễm khuẩn, chảy máu, tụ dịch quanh thận, tổn thương các cơ quan lân cận…

Bác sĩ phẫu thuật đưa dụng cụ nội soi vào trong cơ thể thông 3 lỗ nhỏ trên hông lưng của bệnh nhân để lấy sỏi. Phương pháp này thường dùng khi sỏi bể thận ngoài xoang, sỏi lớn ở niệu quản.

Ưu điểm là tỷ lệ sạch sỏi cao > 95%, ít tổn thương. Nhược điểm là bệnh nhân phải nằm viện 1 -2 ngày, có thể gặp một số các biến chứng như đau vết mổ, nhiễm trùng vết mổ, chảy máu vết mổ, đi tiểu có máu, rò rỉ nước tiểu qua vết mổ.

phương pháp này hiện nay ít dùng do vết mổ dài, đau vết mổ, thời gian hồi phục kéo dài, áp dụng cho trường hợp sỏi thận phức tạp hoặc thất bại với các phương pháp điều trị khác.

Sỏi thận rất thường gặp, chiếm tỉ lệ khoảng 10% trong dân số. Bệnh sinh ra khi nồng độ một số chất xuất hiện quá nhiều trong nước tiểu so với bình thường, tạo thành những tinh thể, thành phần chính tạo sỏi. Sỏi canxi kết hợp với oxalat hoặc phosphat là loại sỏi phổ biến nhất. Những loại sỏi khác có thể gặp như: sỏi axit uric, struvite (sỏi nhiễm trùng), cystine ...  

Có nhiều yếu tố có liên quan đến sự tạo thành sỏi niệu nhưng yếu tố đóng góp chủ yếu là tình trạng thiếu nước. Nước tiểu bị cô đặc làm gia tăng sự hình thành các tinh thể từ những chất tạo sỏi. Những yếu tố nguy cơ khác bao gồm tiền sử gia đình bị sỏi, chế độ ăn, rối loạn đường ruột, béo phì và nghề nghiệp. Chế độ ăn có chất đạm, muối hoặc thức ăn giàu oxalate (lá xanh, các hạt, trà và socola) làm tăng nguy cơ tạo sỏi. Một số bệnh đường ruột như bệnh viêm ruột, rối loạn hấp thu, tiêu chảy mạn tính và phẫu thuật nối tắc qua dạ dày.

Khi sỏi phát triển đủ lớn gây cản trở dòng nước tiều từ thận xuống bàng quang mới trở thành vấn đề nghiêm trọng. Đôi khi, sỏi thận là chổ vi trùng trú ẩn gây nhiễm khuẫn niệu tái phát.

Triệu chứng

Sỏi thận thường được phát hiện tình cờ khi siêu âm kiểm tra sức khỏe định kỳ. Tuy nhiên, sỏi cũng có thể gây đau khi sỏi đột ngột gây tắc ngẽn, đa số trường hợp do sỏi di chuyển xuống niệu quản (ống dẫn nước tiểu từ thận xuống bàng quang). Triệu chứng thường gặp nhất là đau vùng hông lưng. Đau từ sau lưng lan ra vùng bụng trước dưới sườn và xuống háng. Cơn đau nhiều có thể gây buồn nôn, ói và người bệnh không thể tìm được tư thế giảm đau. Bệnh nhân có thể tiểu máu (có hồng cầu trong nước tiểu) và tiểu đau. Tiểu nhiều lần rất phổ biến. Sỏi gây tắc ngẽn và đi kèm với sốt là tình huống cấp cứu cần phải được điều trị sớm.

Chẩn đoán

Chẩn đoán sỏi thận thường đơn giản. Bệnh sử ghi nhận có cơn đau quặn thận vùng hông lưng, không có yếu tố thúc đẩy đặc biệt. Thường có máu trong nước tiểu. Chẩn đoán xác định dựa trên hình ảnh học đường tiết niệu. X quang cắt lớp vi tính (CT Scan) không cản quang là phương tiện chẩn đoán chính xác nhất. Siêu âm thận có thể dùng để xác định tắc ngẽn và cũng có thể phát hiện sỏi. Xét nghiệm máu và nước tiểu để đánh giá tình trạng nhiễm trùng và chức năng hai thận.

Điều trị

Hầu hết sỏi thận kích thước dưới 5 mm có thể tiểu ra theo đường tự nhiên. Kích thước sỏi được xác định bằng hình ảnh học như siêu âm, KUB hoặc CTScan. Khi sỏi kẹt tại niệu quản, người bệnh sẽ được bác sĩ cho dùng thuốc để giúp tống xuất sỏi, tránh phải can thiệp phẫu thuật. Nếu sỏi lớn hoặc không thể tự ra được sau một thời gian điều trị bằng thuốc thì phải phẫu thuật. Dựa các yếu tố như vị trí, số lượng và kích thước sỏi, một trong các phương pháp phẫu thuật sau có thể được chọn lựa bao gồm: tán sỏi ngoài cơ thể, tán sỏi nội soi ngược dòng với laser, lấy sỏi thận qua da, phẫu thuật nội soi và mổ mở..

Tự chăm sóc

Nếu người bệnh bị sỏi thận nhỏ, có khả năng ra được thì khuyên họ uống nhiều nước. Vài loại thuốc có thể giúp tống xuất sỏi. Thuốc giảm đau nên được cho uống sớm trước khi cơn đau trở nên nghiêm trọng bởi vì cơn đau có thể xảy ra vài lần cho đến khi sỏi được tống xuất ra ngoài. Nếu bệnh nhân không thể ăn uống được do nôn ói thì cần cho người bệnh nhập viện để được theo dõi và điều trị. Trong một số trường hợp cấp cứu, người bệnh được đặt vào cơ thể một ống thông niệu quản hoặc ống dẫn lưu thận tạm thời để giải phóng tắc nghẽn. Trong tình huống này, sỏi có thể chưa được điều trị cùng lúc.

Dựa vào yếu tố nguy cơ, thành phần sỏi, và một số xét nghiệm cần thiết khác, người bệnh có thể được cho uống một vài loại thuốc để giảm sự tạo sỏi trong tương lai. Tất cả bệnh nhân sỏi niệu nên uống nhiều nước để duy trì lượng nước tiểu từ 2 lít trở lên mỗi ngày. Người bệnh nên hạn chế lượng muối, thịt động vật và thức ăn giàu oxalat trong khẩu phần ăn, tiêu thụ một lượng trung bình canxi. Không cấm canxi, ngay cả người bệnh bị sỏi có thành phần cơ bàn canxi trừ khi bác sĩ khuyên điều này vì có thể làm tăng nguy cơ tạo sỏi.
ThS BS Nguyễn Tân Cương
Khoa Tiết Niệu - Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM 
Đăng ký tư vấn điều trị sỏi niệu